Verlichting: 'De Wiskunstenaars en Papirius'

Het boek 'de Wiskunstenaars en Papirius' zijn een klucht en een blijspel geschreven door Pieter Langendijk. De Wiskunstenaars is verschenen in 1715, Papirius ergens in de achttiende eeuw. De Wiskunstenaars was een zo populair toneelstuk, dat het tussen 1760-1800 bijna elk jaar werd opgevoerd. Deze toneelstukken zijn in de bloeitijd van de Verlichting geschreven, en bevat dus ook heel veel van de elementen uit die tijd, zoals rationalisme en sterke beperkingen in de toneelspelen, door bijvoorbeeld de drie eenheden van Aristoteles. Een Wiskunstenaar bestudeerde in de tijd van de Verlichting echter niet alleen wiskunde, maar ook astronomie (vandaar de ruzie over zon en de aarde) en een basale natuurkunde. Na het boek gelezen te hebben, en de informatie in de syllabus gelezen te hebben kom ik tot de volgende stelling: De Wiskunstenaars en Papirius is representatief voor het gedachtegoed van de Verlichting.

Ten eerste zijn beide toneelspelen onderverdeeld in tonelen. Dit is heel kenmerkend voor de Verlichting, want die hielden in die tijd heel erg van gestructureerde toneelstukken. Nederland was een belangrijk handelsland, en moest dus een voorbeeld zijn voor andere landen, dus ook in de toneel en poëzie. Verder was een toneelstuk veel makkelijker te leren als men de tonelen netjes structureerde. Ook komt er rijm in de klucht, ten eerste studeert dat makkelijker, ten tweede was het erg kenmerkend voor de verlichting om met dichtvormen niet veel verder te gaan dan rijm.

Een tweede argument is dat de drie eenheden van Aristoteles heel duidelijk te zien zijn, de eenheid van tijd, handeling en plaats. De Wiskunstenaars speelt zich af in en rond een herberg, Papirius speelt in Rome. De Wiskunstenaars en de Papirius spelen af op één dag. Ook hebben beide toneelspelen maar één duidelijke verhaallijn, namelijk het probleem met Izabel in de Wiskunstenaars, en het probleem met de vrouwenopstand in de Papirius. Hiermee zijn de drie handelingen duidelijk zichtbaar gemaakt.

Critici zouden nu kunnen zeggen bij de eenheid van plaats, dat Rome te ruim is genomen, om ook echt geldig te zijn als eenheid. Namelijk in de Papirius speelt het toneelstuk zich af op twee plekken, op een straat en in een raadskamer. Volgens de regels in die tijd zou dat niet mogen. De syllabus Romantiek en Verlichting vermeldt op dit onderwerp echter, dat de Nederlandse Verlichting niet zo sterk was als in andere landen misschien wel het geval was. Nederlanders namen het wat minder nauw met al die limiterende regels, en permitteerden het zich af en toe de regels van de eenheden een klein beetje te verbreken, om het toneelstuk beter tot zijn recht te laten komen.

Het derde argument voor de stelling ‘De door mij gelezen tekst is representatief voor het gedachtegoed van deze periode’ is de duidelijke aanwezigheid van rationalisme in de tekst. De naam Wiskunstenaars duidt daar al heel erg op. In deze klucht vindt dan ook een discussie plaats, over het feit of de aarde of de zon het middelpunt van het heelal is. Wij als moderne mensheid weten natuurlijk dat geen van beiden het goede antwoord is, omdat wij ons echter aan het randje van onze eigen Melkweg bevinden, en juist steeds verder weg van het middelpunt van het heelal bewegen. Doch blijft deze discussie onbeslist, omdat Filipyn de twee Wiskunstenaars onderbreekt, en ze naar bed stuurt, omdat hij de ruzie niet langer kan volhouden. In de Papirius komt het rationalisme wat minder sterk naar voren. Dit kan komen doordat dit stuk bedoeld is als een blijspel, en daardoor niet te droog moet worden, wat rationalisme al snel daarvan kan maken. In dit blijspel wordt echter afgekraakt wat niet rationalistisch is, namelijk de drie rebellerende vrouwen. Met hen loopt het dan uiteindelijk niet goed af.

In dit stuk heb ik dus de stelling ‘De door mij gelezen tekst is representatief voor het gedachtegoed van deze periode.’ Verdedigd met drie verschillende argumenten. Het eerste argument was, dat de toneelspelen gestructureerd waren door middel van tonelen. Het tweede argument was, dat de drie eenheden van Aristoteles zich duidelijk bevonden in de tekst. Het derde argument was, dat het rationalisme zich sterk manifesteerde. Hiermee is de representativiteit van deze tekst voor de Verlichting uitgebreid toegelicht.